Επαγγελματίες και ερασιτέχνες αστρονόμοι, καθώς και
εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο - και στην Ελλάδα - προετοιμάζονται
πυρετωδώς για να παρακολουθήσουν και να μελετήσουν ένα σπάνιο αστρονομικό
φαινόμενο, την Τετάρτη, όταν θα ευθυγραμμισθούν η Γη, η Αφροδίτη και ο Ήλιος.
Πρόκειται για τη λεγόμενη «διάβαση» (transit) της Αφροδίτης μπροστά από τον Ήλιο, κάτι που δεν θα παρατηρηθεί ξανά για περισσότερα από εκατό χρόνια.
Η προηγούμενη διάβαση της Αφροδίτης μπροστά από τον Ήλιο παρατηρήθηκε στις 8 Ιουνίου 2004, και η επόμενη αναμένεται στις 11 Δεκεμβρίου 2117.
Στην πορεία της ιστορίας, οι άνθρωποι έχουν εμπνευστεί ιδιαίτερα από το φαινόμενο, για το οποίο έχουν γραφτεί ποιήματα, τραγούδια και όπερες και έχουν ζωγραφιστεί πίνακες, ενώ για μερικούς η διάβαση έχει προσλάβει ακόμα και μυστικιστικές διαστάσεις.
Η διάβαση της Αφροδίτης -και κάθε άλλου πλανήτη- γίνεται ορατή, όταν ο πλανήτης διέρχεται ακριβώς μεταξύ του Ήλιου και της Γης.
Μέρα με τη μέρα, η απόσταση της Αφροδίτης από τον Ήλιο συνεχώς μικραίνει και την Τετάρτη 6 Ιουνίου ο γειτονικός μας πλανήτης θα διακρίνεται σαν μία μικρή στρογγυλή σκοτεινή κηλίδα που επί περίπου 6,5 ώρες θα διασχίζει τον φωτεινό δίσκο του Ήλιου και θα είναι ορατή περίπου από τα τρίτα τέταρτα της υδρογείου.
Η διάβαση είναι ένα παρόμοιο φαινόμενο με την έκλειψη του Ήλιου από τη Σελήνη, όμως αντίθετα με τη Σελήνη που μπορεί να καλύψει όλο το δίσκο του Ήλιου, η Αφροδίτη, μολονότι είναι τέσσερις φορές μεγαλύτερη από το φεγγάρι, επειδή βρίσκεται πολύ πιο μακριά από τη Γη, μόλις που θα διακρίνεται σαν μια μικρή κουκκίδα να διασχίζει πολύ αργά τον ηλιακό δίσκο και να καταλαμβάνει περίπου το 1/32 της διαμέτρου του.
Σύμφωνα με τους αστρονόμους, η χώρα μας δεν βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση για την παρατήρηση του φαινομένου, καθώς αυτό θα αρχίσει κατά τη διάρκεια της νύχτας της Τρίτης 5 Ιουνίου, οπότε δεν θα είναι εφικτή η παρατήρηση της εισόδου της Αφροδίτης στον ηλιακό δίσκο.
Έτσι, η ανατολή του ήλιου την Τετάρτη 6 Ιουνίου στην Ελλάδα, στις 6:07 το πρωί, βρήκε το φαινόμενο μετά τα μέσα της διάβασης και, κατά συνέπεια, οι έλληνες παρατηρητές θα μπορέσουν να παρατηρήσουν μόνο ένα τμήμα από τη διάβαση της Αφροδίτης και αυτό σε σχετικά χαμηλό ύψος.
Το φαινόμενο τελειώνει με την έξοδο της Αφροδίτης από τον ηλιακό δίσκο περίπου στις 8 παρά 5 το πρωί ώρα Ελλάδος, με τον ήλιο σε ύψος μικρότερο των 20 μοιρών από τον ορίζοντα.
Οι ειδικοί εφιστούν την προσοχή διότι, όπως και με τις εκλείψεις, η παρατήρηση της διάβασης δεν μπορεί να γίνει με γυμνά μάτια, αλλά μόνο με ειδικά φίλτρα σε τηλεσκόπια.
Η παρατήρηση του ήλιου χωρίς ειδικά φίλτρα, ακόμα και στην ανατολή, όταν αυτός είναι χαμηλά, είναι επικίνδυνη και υπάρχει σοβαρός κίνδυνος τύφλωσης. Σύμφωνα με τον αστρονόμο του Ευγενιδείου Πλανηταρίου Αλέξη Δεληβοριά, «η παρατήρηση του φαινομένου χωρίς τα κατάλληλα αστρονομικά όργανα και φίλτρα μπορεί να προκαλέσει σοβαρή βλάβη στα μάτια, ακόμη και τύφλωση, ενώ εξίσου επικίνδυνες θεωρούνται και οι διάφορες "πατέντες" που κατά καιρούς χρησιμοποιούνται, όπως η χρήση καπνισμένου γυαλιού ή η χρήση γυαλιών οξυγονοκόλλησης».
Η πρώτη παρατήρηση διάβασης της Αφροδίτης έγινε το 1639 και από τότε έχουν συμβεί μόνο άλλες πέντε διαβάσεις (1761, 1769, 1874, 1882 και 2004).
Κάθε διάβαση της Αφροδίτης εξάπτει το διεθνές ενδιαφέρον των επιστημόνων, καθώς κατά καιρούς τους έχει δώσει την ευκαιρία να κάνουν διάφορες μετρήσεις (της απόστασης Γης-Αφροδίτης, της απόσταση Γης-Ήλιου κ.α.) και να εκτιμήσουν το μέγεθος του ηλιακού μας συστήματος.
Έτσι, για παράδειγμα, τον 18ο αιώνα οι αστρονόμοι, χρησιμοποιώντας απλές τριγωνομετρικές εξισώσεις, μπόρεσαν να υπολογίσουν την απόσταση του Ήλιου από τη Γη μετρώντας από διαφορετικές γωνιές της Γης το χρόνο που μεσολαβούσε για να διασχίσει η Αφροδίτη τον ηλιακό δίσκο.
Στη διάρκεια της διάβασης του 1761, οι αστρονόμοι παρατήρησαν ένα φωτεινό δαχτυλίδι να περιβάλλει τον πλανήτη, αποκαλύπτοντας έτσι την πυκνή ατμόσφαιρα της Αφροδίτης.
Χάρη πλέον στα διαστημόπλοια που έχουν επισκεφτεί τα τελευταία χρόνια την Αφροδίτη, έχει γίνει γνωστό ότι ο πλανήτης διαθέτει μία πυκνή ατμόσφαιρα από διοξείδιο του άνθρακα και άζωτο και πυκνά σύννεφα θειϊκού οξέος, τα οποία δημιουργούν ένα πνιγηρό και αφιλόξενο περιβάλλον, με πολύ υψηλές πιέσεις και θερμοκρασίες (460 βαθμοί Κελσίου).
Μάλιστα, ένα διαστημόπλοιο, το «Venus Express» του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA), ήδη βρίσκεται σε τροχιά γύρω από τον καυτό πλανήτη.
Σήμερα, αστρονομικά φαινόμενα όπως η διάβαση της Αφροδίτης αποτελούν θαυμάσια ευκαιρία για την ανάπτυξη καλύτερων μεθόδων ανίχνευσης εξωπλανητών με την ίδια τεχνική.
Κάθε φορά που ένας πλανήτης διέρχεται μπροστά από το άστρο του, αποκόπτει ένα μικρό ποσοστό της ακτινοβολίας που αυτό εκπέμπει (δηλαδή της φαινομενικής λαμπρότητάς του) και με αυτό τον τρόπο προδίδεται έμμεσα η παρουσία του εξωπλανήτη. Πολλοί εξωπλανήτες έχουν ανακαλυφθεί -πχ.από το διαστημικό τηλεσκόπιο «Κέπλερ»- με αυτή ακριβώς την μέθοδο.
Η μελέτη των διαβάσεων μπορεί επίσης να βοηθήσει στην αναζήτηση εκείνων των εξωπλανητών που ίσως φιλοξενούν ζωή. Εάν π.χ. ο εξωπλανήτης διαθέτει ατμόσφαιρα, τότε ένα μικρό μέρος της ακτινοβολίας που εκπέμπει το μητρικό άστρο του, θα διέρχεται μέσα από αυτή, μεταφέροντας μέχρι τη Γη πολύτιμα στοιχεία για την τυχόν ύπαρξη νερού, μεθανίου και άλλων χημικών στοιχείων. Η διάβαση της Αφροδίτης θα δώσει την ευκαιρία στους αστρονόμους να δοκιμάσουν τις τεχνικές αυτές.
Οι διαβάσεις της Αφροδίτης εμφανίζονται σε «ζεύγη» που χωρίζονται μεταξύ τους κατά οκτώ χρόνια, αλλά επαναλαμβάνονται κάθε 121,5 και στη συνέχεια κάθε 105,5 χρόνια. Έτσι, το επόμενο «ζεύγος» διαβάσεων δεν θα παρατηρηθεί ξανά πριν από τον Δεκέμβριο του 2117 και του 2125 αντίστοιχα.
Τηλεσκόπια στον Πύργο της Παιδαγωγικής ΑΠΘ
Στον 10ο όροφο του Πύργου της Παιδαγωγικής Σχολής του ΑΠΘ, στήθηκαν ειδικά τηλεσκόπια και μία κάμερα με οθόνη, ώστε οι ενδιαφερόμενοι να παρακολουθήσουν το αστρονομικό φαινόμενο που θα επαναληφθεί και πάλι μετά από 105 χρόνια (το 2117).
Το φαινόμενο διάβασης της Αφροδίτης πάνω από τον ηλιακό δίσκο, θα δημιουργήσει μία ιδιότυπη έκλειψη – σαν μία μαύρη κηλίδα να περνά μπροστά από τον Ήλιο - που όμως θα είναι κατά πολύ μικρότερη της έκλειψης της Σελήνης, αφού η διάμετρος της Αφροδίτης είναι 32 φορές μικρότερη από αυτή του Ήλιου και η απόστασή της από τη Γη μεγαλύτερη της Σελήνης.
Η λαμπερή Αφροδίτη διέρχεται ανάμεσα από τη Γη και τον Ήλιο κάθε περίπου 560 ημέρες, ωστόσο η διέλευσή της ακριβώς πάνω στον ηλιακό δίσκο είναι ένα σπάνιο φαινόμενο.
Θεωρείται δίδυμη αδελφή της Γης, επειδή έχει περίπου το ίδιο μέγεθος, αλλά οι θερμοκρασία στον γειτονικό αυτό πλανήτη φτάνει τους 400 βαθμούς, λόγω της πυκνής της ατμόσφαιρας από το διοξείδιο του άνθρακα.
Πηγή: ΑΜΠΕ
Πρόκειται για τη λεγόμενη «διάβαση» (transit) της Αφροδίτης μπροστά από τον Ήλιο, κάτι που δεν θα παρατηρηθεί ξανά για περισσότερα από εκατό χρόνια.
Η προηγούμενη διάβαση της Αφροδίτης μπροστά από τον Ήλιο παρατηρήθηκε στις 8 Ιουνίου 2004, και η επόμενη αναμένεται στις 11 Δεκεμβρίου 2117.
Στην πορεία της ιστορίας, οι άνθρωποι έχουν εμπνευστεί ιδιαίτερα από το φαινόμενο, για το οποίο έχουν γραφτεί ποιήματα, τραγούδια και όπερες και έχουν ζωγραφιστεί πίνακες, ενώ για μερικούς η διάβαση έχει προσλάβει ακόμα και μυστικιστικές διαστάσεις.
Η διάβαση της Αφροδίτης -και κάθε άλλου πλανήτη- γίνεται ορατή, όταν ο πλανήτης διέρχεται ακριβώς μεταξύ του Ήλιου και της Γης.
Μέρα με τη μέρα, η απόσταση της Αφροδίτης από τον Ήλιο συνεχώς μικραίνει και την Τετάρτη 6 Ιουνίου ο γειτονικός μας πλανήτης θα διακρίνεται σαν μία μικρή στρογγυλή σκοτεινή κηλίδα που επί περίπου 6,5 ώρες θα διασχίζει τον φωτεινό δίσκο του Ήλιου και θα είναι ορατή περίπου από τα τρίτα τέταρτα της υδρογείου.
Η διάβαση είναι ένα παρόμοιο φαινόμενο με την έκλειψη του Ήλιου από τη Σελήνη, όμως αντίθετα με τη Σελήνη που μπορεί να καλύψει όλο το δίσκο του Ήλιου, η Αφροδίτη, μολονότι είναι τέσσερις φορές μεγαλύτερη από το φεγγάρι, επειδή βρίσκεται πολύ πιο μακριά από τη Γη, μόλις που θα διακρίνεται σαν μια μικρή κουκκίδα να διασχίζει πολύ αργά τον ηλιακό δίσκο και να καταλαμβάνει περίπου το 1/32 της διαμέτρου του.
Το φαινόμενο θα είναι ορατό από την Αλάσκα,
το Βόρειο Καναδά, το Δυτικό Ειρηνικό, τη Βόρεια Ασία, την Άπω Ανατολή, την
Ανατολική και Κεντρική Αυστραλία. Στο μεγαλύτερο τμήμα της άτυχης Ευρώπης ο
Ήλιος θα ανατείλει στις 6 Ιουνίου, μετά την ολοκλήρωση της διάβασης, ενώ η
Ελλάδα θα προλάβει να δει ένα μέρος του.
Σύμφωνα με τους αστρονόμους, η χώρα μας δεν βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση για την παρατήρηση του φαινομένου, καθώς αυτό θα αρχίσει κατά τη διάρκεια της νύχτας της Τρίτης 5 Ιουνίου, οπότε δεν θα είναι εφικτή η παρατήρηση της εισόδου της Αφροδίτης στον ηλιακό δίσκο.
Η έναρξή της διάβασης έγινε στις 01.05 ώρα
Ελλάδος της 6ης Ιουνίου και η ολοκλήρωσή της στις 07.52 ώρα
Ελλάδος.
Έτσι, η ανατολή του ήλιου την Τετάρτη 6 Ιουνίου στην Ελλάδα, στις 6:07 το πρωί, βρήκε το φαινόμενο μετά τα μέσα της διάβασης και, κατά συνέπεια, οι έλληνες παρατηρητές θα μπορέσουν να παρατηρήσουν μόνο ένα τμήμα από τη διάβαση της Αφροδίτης και αυτό σε σχετικά χαμηλό ύψος.
Το φαινόμενο τελειώνει με την έξοδο της Αφροδίτης από τον ηλιακό δίσκο περίπου στις 8 παρά 5 το πρωί ώρα Ελλάδος, με τον ήλιο σε ύψος μικρότερο των 20 μοιρών από τον ορίζοντα.
Οι ειδικοί εφιστούν την προσοχή διότι, όπως και με τις εκλείψεις, η παρατήρηση της διάβασης δεν μπορεί να γίνει με γυμνά μάτια, αλλά μόνο με ειδικά φίλτρα σε τηλεσκόπια.
Η παρατήρηση του ήλιου χωρίς ειδικά φίλτρα, ακόμα και στην ανατολή, όταν αυτός είναι χαμηλά, είναι επικίνδυνη και υπάρχει σοβαρός κίνδυνος τύφλωσης. Σύμφωνα με τον αστρονόμο του Ευγενιδείου Πλανηταρίου Αλέξη Δεληβοριά, «η παρατήρηση του φαινομένου χωρίς τα κατάλληλα αστρονομικά όργανα και φίλτρα μπορεί να προκαλέσει σοβαρή βλάβη στα μάτια, ακόμη και τύφλωση, ενώ εξίσου επικίνδυνες θεωρούνται και οι διάφορες "πατέντες" που κατά καιρούς χρησιμοποιούνται, όπως η χρήση καπνισμένου γυαλιού ή η χρήση γυαλιών οξυγονοκόλλησης».
Η πρώτη παρατήρηση διάβασης της Αφροδίτης έγινε το 1639 και από τότε έχουν συμβεί μόνο άλλες πέντε διαβάσεις (1761, 1769, 1874, 1882 και 2004).
Κάθε διάβαση της Αφροδίτης εξάπτει το διεθνές ενδιαφέρον των επιστημόνων, καθώς κατά καιρούς τους έχει δώσει την ευκαιρία να κάνουν διάφορες μετρήσεις (της απόστασης Γης-Αφροδίτης, της απόσταση Γης-Ήλιου κ.α.) και να εκτιμήσουν το μέγεθος του ηλιακού μας συστήματος.
Έτσι, για παράδειγμα, τον 18ο αιώνα οι αστρονόμοι, χρησιμοποιώντας απλές τριγωνομετρικές εξισώσεις, μπόρεσαν να υπολογίσουν την απόσταση του Ήλιου από τη Γη μετρώντας από διαφορετικές γωνιές της Γης το χρόνο που μεσολαβούσε για να διασχίσει η Αφροδίτη τον ηλιακό δίσκο.
Στη διάρκεια της διάβασης του 1761, οι αστρονόμοι παρατήρησαν ένα φωτεινό δαχτυλίδι να περιβάλλει τον πλανήτη, αποκαλύπτοντας έτσι την πυκνή ατμόσφαιρα της Αφροδίτης.
Χάρη πλέον στα διαστημόπλοια που έχουν επισκεφτεί τα τελευταία χρόνια την Αφροδίτη, έχει γίνει γνωστό ότι ο πλανήτης διαθέτει μία πυκνή ατμόσφαιρα από διοξείδιο του άνθρακα και άζωτο και πυκνά σύννεφα θειϊκού οξέος, τα οποία δημιουργούν ένα πνιγηρό και αφιλόξενο περιβάλλον, με πολύ υψηλές πιέσεις και θερμοκρασίες (460 βαθμοί Κελσίου).
Μάλιστα, ένα διαστημόπλοιο, το «Venus Express» του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA), ήδη βρίσκεται σε τροχιά γύρω από τον καυτό πλανήτη.
Σήμερα, αστρονομικά φαινόμενα όπως η διάβαση της Αφροδίτης αποτελούν θαυμάσια ευκαιρία για την ανάπτυξη καλύτερων μεθόδων ανίχνευσης εξωπλανητών με την ίδια τεχνική.
Κάθε φορά που ένας πλανήτης διέρχεται μπροστά από το άστρο του, αποκόπτει ένα μικρό ποσοστό της ακτινοβολίας που αυτό εκπέμπει (δηλαδή της φαινομενικής λαμπρότητάς του) και με αυτό τον τρόπο προδίδεται έμμεσα η παρουσία του εξωπλανήτη. Πολλοί εξωπλανήτες έχουν ανακαλυφθεί -πχ.από το διαστημικό τηλεσκόπιο «Κέπλερ»- με αυτή ακριβώς την μέθοδο.
Η μελέτη των διαβάσεων μπορεί επίσης να βοηθήσει στην αναζήτηση εκείνων των εξωπλανητών που ίσως φιλοξενούν ζωή. Εάν π.χ. ο εξωπλανήτης διαθέτει ατμόσφαιρα, τότε ένα μικρό μέρος της ακτινοβολίας που εκπέμπει το μητρικό άστρο του, θα διέρχεται μέσα από αυτή, μεταφέροντας μέχρι τη Γη πολύτιμα στοιχεία για την τυχόν ύπαρξη νερού, μεθανίου και άλλων χημικών στοιχείων. Η διάβαση της Αφροδίτης θα δώσει την ευκαιρία στους αστρονόμους να δοκιμάσουν τις τεχνικές αυτές.
Οι διαβάσεις της Αφροδίτης εμφανίζονται σε «ζεύγη» που χωρίζονται μεταξύ τους κατά οκτώ χρόνια, αλλά επαναλαμβάνονται κάθε 121,5 και στη συνέχεια κάθε 105,5 χρόνια. Έτσι, το επόμενο «ζεύγος» διαβάσεων δεν θα παρατηρηθεί ξανά πριν από τον Δεκέμβριο του 2117 και του 2125 αντίστοιχα.
Τηλεσκόπια στον Πύργο της Παιδαγωγικής ΑΠΘ
Στον 10ο όροφο του Πύργου της Παιδαγωγικής Σχολής του ΑΠΘ, στήθηκαν ειδικά τηλεσκόπια και μία κάμερα με οθόνη, ώστε οι ενδιαφερόμενοι να παρακολουθήσουν το αστρονομικό φαινόμενο που θα επαναληφθεί και πάλι μετά από 105 χρόνια (το 2117).
Το φαινόμενο διάβασης της Αφροδίτης πάνω από τον ηλιακό δίσκο, θα δημιουργήσει μία ιδιότυπη έκλειψη – σαν μία μαύρη κηλίδα να περνά μπροστά από τον Ήλιο - που όμως θα είναι κατά πολύ μικρότερη της έκλειψης της Σελήνης, αφού η διάμετρος της Αφροδίτης είναι 32 φορές μικρότερη από αυτή του Ήλιου και η απόστασή της από τη Γη μεγαλύτερη της Σελήνης.
Η λαμπερή Αφροδίτη διέρχεται ανάμεσα από τη Γη και τον Ήλιο κάθε περίπου 560 ημέρες, ωστόσο η διέλευσή της ακριβώς πάνω στον ηλιακό δίσκο είναι ένα σπάνιο φαινόμενο.
Θεωρείται δίδυμη αδελφή της Γης, επειδή έχει περίπου το ίδιο μέγεθος, αλλά οι θερμοκρασία στον γειτονικό αυτό πλανήτη φτάνει τους 400 βαθμούς, λόγω της πυκνής της ατμόσφαιρας από το διοξείδιο του άνθρακα.
Πηγή: ΑΜΠΕ
